16 sierpnia 2024 roku, dokładnie 81 lat po wybuchu powstania w białostockim getcie, odbędzie się wyjątkowy koncert zatytułowany „Trzecie Wrota”, mający na celu upamiętnienie jednej z najtragiczniejszych kart w historii miasta. Powstanie w getcie białostockim, choć skazane na niepowodzenie, było aktem desperackiego oporu ludności żydowskiej wobec niemieckiego okupanta. To właśnie w ten dzień w 1943 roku, gdy Niemcy przystąpili do ostatecznej likwidacji getta, trzecia brama – symbolicznie nazywana „trzecimi wrotami” – została otwarta, prowadząc tysiące Żydów na śmierć w obozach zagłady, takich jak Treblinka, Auschwitz-Birkenau czy Majdanek. Z około 45 tysięcy Żydów zamieszkujących przed wojną Białystok i okolice, ocalało jedynie kilkuset, co czyni to wydarzenie szczególnie bolesnym wspomnieniem dla lokalnej społeczności.
Koncert „Trzecie Wrota”, którego inicjatorem i autorem był zmarły w 2023 roku reżyser i animator życia muzycznego Miron Zajfert, stanowi artystyczną refleksję nad tym tragicznym okresem. Projekt obejmuje muzyczny fresk, który zamyka dwa kluczowe momenty historii białostockiego getta – dzień spalenia Wielkiej Synagogi 27 czerwca 1941 roku, symbolizujący „koniec normalnego świata”, oraz noc z 15 na 16 sierpnia 1943 roku, gdy wybuchło powstanie i getto zostało ostatecznie zlikwidowane.
Muzyczna narracja tego wieczoru rozpocznie się od wykonania muzyki synagogalnej przez formację Yael oraz organistę Jakuba Stefka, które stworzą sakralną klamrę otwierającą i zamykającą koncert. Pierwszy segment, symbolizujący spalenie Wielkiej Synagogi, odzwierciedli brutalne przerwanie normalnego życia społeczności żydowskiej, natomiast drugi, odnoszący się do likwidacji getta, będzie mistyczną pointą, alegorią Spełnienia. Pomiędzy tymi sakralnymi filarami usłyszymy piosenki z białostockiego getta, pochodzące ze zbioru „Lider fun di getos un lagern” autorstwa Szmerka Kaczergińskiego, które przedstawiają obrazy rozpaczy, smutku, ale także codziennych zdarzeń i rzadkich momentów radości. Wykonają je Kasai, Julia Marcell oraz Shoven Quartet, dodając koncertowi głęboki emocjonalny wymiar.
Dodatkowo, muzycy z Trio Bastarda przedstawią tradycyjne chasydzkie niguny, które wprowadzą słuchaczy w świat duchowej głębi i kontemplacji. Całość wydarzenia, będącego artystycznym hołdem dla ofiar Zagłady, będzie miała na celu nie tylko upamiętnienie historycznych faktów, ale także refleksję nad dziedzictwem, które pozostaje w sercach i umysłach współczesnych pokoleń. Reżyserem dźwięku podczas koncertu będzie Jan Wroński, którego zadaniem będzie oddanie pełni emocji i mocy tego wyjątkowego wydarzenia.
Drugim wydarzeniem upamiętniającym 81. rocznicę powstania w białostockim getcie będzie koncert „Gwiazdy w Mroku” w wykonaniu zespołu Shangri-La, który odbędzie się w Nie Teatrze. To niezwykłe parateatralne widowisko muzyczne ma na celu przybliżenie historii przez pryzmat poezji Felicji Raszkin Nowak – młodej kobiety, która w czasie wojny ukrywała się przed niemieckim okupantem na podlaskiej wsi. Jej wiersze, pisane w skrajnych warunkach, na strychu wiejskiej stodoły, gdzie przez jedenaście miesięcy przebywała w klaustrofobicznej przestrzeni, stały się podstawą tekstów piosenek wykonywanych podczas koncertu.
Felicja, zaledwie dwudziestoletnia Żydówka, po ucieczce z białostockiego getta znalazła schronienie u gospodarzy, którzy ryzykowali własnym życiem, aby zapewnić jej bezpieczeństwo. Ukryta nad stajnią koni, w miejscu tak ciasnym, że nie mogła się wyprostować, Felicja patrzyła na świat przez szpary między deskami, a zimą ogrzewała się słoikami z gorącą wodą, które przynosiła jej gospodyni. W tych trudnych warunkach tworzyła poezję, będącą świadectwem jej wewnętrznych przeżyć, strachu, nadziei i tęsknoty za utraconym światem.
Zespół Shangri-La postanowił tchnąć nowe życie w te przejmujące wiersze, tworząc z nich utwory muzyczne, które zabrzmią podczas koncertu. Piosenki takie jak „Gwiazdy”, „Fiołki”, „Lipcowy Poranek” czy „Getto XX wieku” stanowią nie tylko artystyczne odwzorowanie emocji młodej dziewczyny, ale także przypominają o mrocznych czasach, kiedy życie ludzkie było kruche i zagrożone. Utwory te przeplatają się z opowieściami o tamtych trudnych czasach, przywołując wspomnienia z biografii Felicji, które zostały spisane w książce „Moja Gwiazda” autorstwa Beaty Ruben, jej córki.
Koncert „Gwiazdy w Mroku” będzie nie tylko hołdem dla Felicji Raszkin Nowak, ale także symbolicznym głosem przeszłości, który zabrzmi w nowoczesnych aranżacjach muzycznych, łącząc rock, ambient, ballady i big beat, aby upamiętnić tych, którzy przetrwali oraz tych, którzy zginęli w mroku wojennej zawieruchy. (hp)
