Zwycięska wizualizacja zaproponowana przez Patryka Podolaka, źródło: Koło mała Architektura
W ramach projektu studenci z Koła mała Architektura z Wydziału Architektury Politechniki Białostockiej w oparciu o konsultacje społeczne stworzyli wizualizacje kilkunastu białostockich niszczejących tradycyjnych budynków, by pokazać jak mogłyby wyglądać w przyszłości i jaką mogłyby pełnić funkcję. To obiekty architektury drewnianej i murowanej, jak dom-żelazko przy ul. Mazowieckiej, XIX-wieczny Dwór Herbstów przy ul. Nowowarszawskiej czy jeden z najbardziej charakterystycznych budynków Białegostoku, znany jako dawna straż pożarna przy ul. Warszawskiej.
– Cały projekt był mocno konsultowany z mieszkańcami – mówi Urszula Dąbrowska ze Stowarzyszenia WIDOK. – Na podstawie tych konsultacji wyłoniliśmy trzy przyczyny czy powody, dla których białostoczanie chcą chronić stare domy. Po pierwsze: bo są ładne, że są dużym kontrastem dla ciasnych blokowisk, dają przestrzeń, powietrze, sprawiają, że miasto jest bardzo przyjazne, ludzkie po prostu. Po drugie: bo pokazują nam historyczne continuum, czyli pokazują skąd jesteśmy, kto tu mieszkał przed nami, z czego się wywodzimy. Po trzecie: z szacunku dla ludzi, którzy mieszkali w tych domach, a są to często społeczności, których w Białymstoku już nie ma – dodaje.
Dom przy ul. Warszawskiej 5 A – jak mówiła Urszula Dąbrowska ze Stowarzyszenia WIDOK – od dawna jest w kręgu zainteresowań działaczy kulturalnych i animatorów, społeczników. Swego czasu chciano tu zorganizować Podwórkowy Dom Kultury. W konsultacjach społecznych mieszkańcy mówili o pomysłach zorganizowania tam teatru, sali koncertowej lub szkoły artystycznej, a nawet muzeum neonów, których w Białymstoku było kiedyś bardzo dużo.
Zwycięski projekt (autorstwa dziś już absolwenta Wydziału Architektury Politechniki Białostockiej, Patryka Podolaka) nie ma jednak szans na szybką realizację. I to nie tylko ze względu na trudną sytuację finansową miasta, ale przede wszystkim niejasną sytuację prawną budynku.
– Jest tam nieuregulowany i zagmatwany stan prawny, nie jest to w pełni własność miasta – mówi wiceprezydent Białegostoku, Zbigniew Nikitorowicz. – Dwadzieścia kilka lat temu popełniono pewne błędy, tj. w 1995 i 1996 roku zostały podpisane dwa akty na użytkowanie wieczyste. (…) My walczymy oczywiście o ten obiekt – dodaje Nikitorowicz.
W czasie trwania projektu dwa budynki zostały sprzedane – kamienica przy ul. Słonimskiej 15 oraz dom-żelazko przy ul. Mazowieckiej 31/1. Kolejne trzy domy przeznaczono na cele społeczne – dom przy ul. Wiktorii 9 będzie rodzinnym domem dziecka, kamienica przy ul. Sienkiewicza 26A została przekazana Fundacji Spe Salvi, która będzie tam prowadzić punkt pomocowy i ogrzewalnię dla bezdomnych, a w Dworze Herbstów przy ul. Nowowarszawskiej 32 ma powstać ośrodek dla dorosłych osób z autyzmem.
– Cieszymy się, że mogliśmy wziąć udział w tym projekcie, który zaangażował i młodszych i starszych mieszkańców miasta – mówi dr inż. arch. Magdalena Sulima, opiekun koła mała Architektura. – Projekt pokazał, że w dzisiejszych czasach, w których coraz częściej jesteśmy świadkami takiego chaosu przestrzennego, braku estetyki, ta świadomość społeczna, właśnie młodych ludzi, studentów na temat tego w jakiej przestrzeni żyjemy, jaką przestrzenią się otaczamy i na temat tego, że jesteśmy współodpowiedzialni za tę przestrzeń, jest bardzo wysoka. Myślę, że jest to bardzo ważne dla zachowania jakości tej przestrzeni, dla podtrzymania tożsamości miejsca, bo każde działanie, które jest ukierunkowane na dziedzictwo, które widzi w tym dziedzictwie czynnik przyszłościowy i jeszcze angażuje w to młodych ludzi, jest podstawą do jego ochrony.
Trudno powiedzieć, czy którykolwiek z budynków ma szansę na nowe życie według projektu studentów, tym samym odpowiadając na potrzeby mieszkańców zgłoszone w konsultacjach społecznych. Miasto tłumaczy się trudną sytuacją finansową, ale na pytanie, czy należycie dba o zabytkową architekturę Białegostoku wymienia budynki, które już zostały odnowione. To m.in. kamienica przy św. Rocha 3, w której znajduje się Centrum Aktywności Społecznej, kamienica przy ul. Sukiennej 5, w której jest placówka opiekuńczo-wychowawcza, budynek przy ul. Wiktorii 14, w którym mieści się rodzinny dom dziecka, budynek przy ul. Boboli 5, w którym powstała placówka opiekuńczo-wychowawcza, czy zabytkowy dom przy ul. Wiktorii 5, w której mieści się siedziba Galerii im. Sleńdzińskich. Obecnie w remoncie są m.in. budynki przy ul. Waryńskiego 7 czy przy ul. Wiktorii 9, gdzie będzie rodzinny dom dziecka.
– W miarę możliwości, jeśli środki są zabezpieczone, to remonty tych budynków zabytkowych są sukcesywnie wykonywane. Z roku na rok coraz więcej zabytków jest zrewitalizowanych, które są w zasobie czy dyspozycji miasta. (…) Wszystkiego się nie da od razu wyremontować, bo budżet nie jest z gumy, są określone środki, są określone potrzeby. Pan prezydent w sposób racjonalny gospodaruje tym budżetem i w miarę posiadanych możliwości te środki na remont tkanki zabytkowej są udostępniane – mówi dyrektor Zarządu Mienia Komunalnego Andrzej Ostrowski.
Projekt „Na ratunek starym domom” zrealizowała koalicja: Stowarzyszenie Edukacji Kulturalnej Widok (koordynator), Ośrodek Wspierania Organizacji Pozarządowych, Fundacja Dom, SKN Mała Architektura z Politechniki Białostockiej, Fundacja Laboratorium Badań i Działań Społecznych „SocLab”, Fundacja Teatr Latarnia, Białystok subiektywnie, Kronika Białostocka i Stowarzyszenie Arteko. Realizacja tego programu była możliwa dzięki środkom z Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021–2030.
W ramach projektu odbyły się także spacery, mapping, potańcówka, instalacja i piknik. (mt)
